V.I.Lênin (Vladimir Ilyich Lenin) là nhà tư tưởng lỗi lạc, vị lãnh tụ vĩ đại của phong trào cách mạng vô sản Nga và thế giới, Người lãnh đạo nhân dân Nga tiến hành cuộc Cách mạng tháng Mười Nga thành công, lập ra nhà nước công nông đầu tiên trên thế giới do Đảng của giai cấp vô sản lãnh đạo. Ông là người đã kế thừa, phát triển học thuyết của C.Mác và Ph.Ăngghen, đồng thời, sáng lập ra Quốc tế III (Quốc tế Cộng sản - là tổ chức quốc tế của giai cấp công nhân ở các nước xã hội chủ nghĩa, tư bản chủ nghĩa và các nước thuộc địa, phụ thuộc).
          Cả cuộc đời cách mạng cao cả của mình, Lênin đã để lại khối di sản khổng lồ với khoảng 9000 tác phẩm, là ngọn đuốc sáng soi đường cho phong trào công nhân trên toàn thế giới, đặc biệt là đối với các nước lạc hậu, thuộc địa, phụ thuộc. Trong đó, tác phẩm “Một bước tiến, hai bước lùi” vẫn còn nguyên giá trị và là chỉ dẫn có tính nguyên tắc trong quá trình xây dựng và chỉnh đốn Đảng giai đoạn hiện nay.
          Năm 1898, Đại hội lần thứ nhất của Đảng Công nhân dân chủ - xã hội Nga tuyên bố thành lập Đảng nhưng chưa có cương lĩnh, điều lệ. Đảng lâm vào tình trạng “ngàn cân treo sợi tóc”: Trung ương Đảng bị bắt, phái “kinh tế” phủ nhận vai trò của lý luận cách mạng, của Đảng; gây ra tình trạng lộn xộn về tư tưởng, phân tán về tổ chức trong Đảng. Sau đó, Đại hội II của Đảng Công nhân dân chủ - xã hội Nga được triệu tập vào tháng 07/1903 với nhiệm vụ chính là thành lập một đảng chân chính trên các nguyên tắc và cơ sở tổ chức do báo Tia lửa đã nêu lên. Tuy nhiên, Đại hội chia thành 3 nhóm với 3 khuynh hướng chính trị: nhóm “Tia lửa” (đại biểu là V.I.Lênin); nhóm chống “Tia lửa” (đại biểu của phái Bun); nhóm lừng chừng ngả nghiêng (đại biểu của nhóm công nhân miền Nam). Nhóm “Tia lửa” trong quá trình đấu tranh cũng phân hóa thành hai phái là phái đa số (phái Bônsêvích) và phái thiểu số (phái Mensêvích). Sự tồn tại các nhóm với các khuynh hướng chính trị này đã hình thành cuộc đấu tranh giữa hai khuynh hướng: khuynh hướng cách mạng và khuynh hướng cơ hội. Sau Đại hội, cuộc đấu tranh giữa hai khuynh hướng cách mạng và cơ hội chủ nghĩa trên tất cả các vấn đề tổ chức của Đảng ngày càng gay gắt. Do đó, vào tháng 05/1904, V.I.Lênin ra mắt tác phẩm “Một bước tiến, hai bước lùi” nhằm đấu tranh chống lại chủ nghĩa cơ hội về mặt tổ chức của phái Mensêvích.
          Tác phẩm có một lời tựa và 18 đề mục nhỏ, đã góp phần vạch trần đặc điểm, bản chất của chủ nghĩa cơ hội về mặt tổ chức, bảo vệ tính đảng của giai cấp công nhân, đồng thời phát triển và cụ thể hoá học thuyết của C.Mác - Ph.Ăngghen về Đảng Cộng sản, chỉ ra một cách đầy đủ và hoàn chỉnh những nguyên tắc tổ chức cơ bản của chính đảng cách mạng của giai cấp vô sản.
          Quan điểm của V.I.Lênin về những nguyên lý cơ bản về xây dựng Đảng vô sản kiểu mới
Trong tác phẩm “Một bước tiến, hai bước lùi”, Lênin đã đưa ra những nguyên lý cơ bản về xây dựng Đảng vô sản kiểu mới, cụ thể là:
          Thứ nhất, Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân. Nhấn mạnh vai trò này, V.I.Lênin khẳng định: “Đảng, tức là đội tiên phong của giai cấp công nhân so với toàn bộ giai cấp”[1]. Đảng cộng sản là chính đảng của giai cấp công nhân và mang bản chất giai cấp công nhân. Là đội tiên phong, Đảng trung thành tuyệt đối với sự nghiệp của giai cấp công nhân, tiên phong về lý luận chính trị, về tinh thần, tình cảm, hành động cách mạng; tiên phong trong đạo đức cách mạng và tiên phong của những người đảng viên gương mẫu. Đảng cộng sản đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và cả dân tộc và lợi ích này là thống nhất. Thực tiễn minh chứng, đảng luôn luôn đi tiên phong và giáo dục, lôi cuốn quần chúng thực hiện lý tưởng cộng sản.
          Thứ hai, Đảng là bộ phận có tổ chức của giai cấp công nhân và được tổ chức theo chế độ tập trung. Tức là Đảng là một chỉnh thể thống nhất, có quy định chặt chẽ giữa các cá nhân với tổ chức, giữa bộ phận này với bộ phận khác và với toàn hệ thống, đồng thời có kỷ luật nghiêm minh, rõ ràng, tự giác, thống nhất ý chí và hành động trong đảng. Đảng chính là tổ chức của những người có giác ngộ cao về mục tiêu, lý tưởng của giai cấp công nhân, tiến hành triệt để cách mạng và kiên quyết đấu tranh cho lý tưởng đó. Bằng tư duy sắc bén, lập luận chặt chẽ cùng khẩu khí “bút chiến” của mình, Lênin đã khẳng định: Đảng là đội tiên phong của giai cấp thì phải hết sức có tổ chức, Đảng chỉ nên thu nhận những phần tử ít nhất cũng phải chấp nhận một tính tổ chức tối thiểu. Ngay từ sớm, Lênin đã nhận thức rõ vai trò của tổ chức đảng đối với cách mạng vô sản, ông cho rằng nếu không có tổ chức đảng vững mạnh thì cách mạng vô sản không thể thành công. Lênin nhấn mạnh rằng: “Trong cuộc đấu tranh để giành chính quyền, giai cấp vô sản không có vũ khí nào khác hơn sự tổ chức”[2].
Đảng là hình thức tổ chức cao nhất của giai cấp công nhân. Bởi Đảng bao gồm những phần tử ưu tú nhất, được giác ngộ lý tưởng cộng sản chủ nghĩa, có ý chí, nghị lực cách mạng cũng như tự nguyện phấn đấu hy sinh để thực hiện lý tưởng của cộng sản chủ nghĩa. Lênin cho rằng: “Chúng ta là Đảng của giai cấp, bởi vậy hầu như toàn bộ giai cấp (và trong thời kỳ chiến tranh, trong thời kỳ nội chiến thì toàn bộ giai cấp không trừ một người nào cả) cần phải hoạt động dưới sự lãnh đạo của đảng ta, phải triệt để siết thật chặt hàng ngũ chung quanh Đảng”[3]. Đồng thời, tính tổ chức thống nhất của đảng còn được biểu hiện ở những vấn đề cương lĩnh, sách lược, điều lệ và các nguyên tắc tổ chức của đảng.
          Bên cạnh đó, Đảng được tổ chức theo chế độ tập trung. Chế độ này đòi hỏi Đảng phải có điều lệ thống nhất, có kỷ luật thống nhất, có cơ quan lãnh đạo thống nhất, cấp dưới phục tùng cấp trên, số ít phục tùng số nhiều, toàn Đảng phục tùng Đại hội Đảng toàn quốc và Ban Chấp hành Trung ương.
          Thứ ba, Đảng là hiện thân của sự liên lạc giữa đội tiên phong của giai cấp công nhân và đông đảo quần chúng lao động. Lênin cho rằng chỉ có chính đảng của giai cấp công nhân, tức là Đảng Cộng sản, mới có thể tập hợp, giáo dục, tổ chức đội tiên phong của giai cấp vô sản và quần chúng nhân dân lao động. Đồng thời, chỉ có đội tiên phong ấy mới có thể chống lại những sự dao động tiểu tư sản và có khả năng lãnh đạo giai cấp đó về mặt chính trị, thông qua giai cấp đó mà lãnh đạo tất cả quần chúng lao động. Lênin cũng khẳng định: nếu không như vậy thì không thể thực hiện chuyên chính vô sản được.
          Thứ tư, phê bình và tự phê bình là nguyên tắc quan trọng và đồng thời cũng là quy luật phát triển của Đảng. Theo V.I.Lênin, đây là một trong những tiêu chí để xem xét một Đảng có thật sự là Đảng mácxít chân chính hay không? Và Đảng phải luôn tự phê bình và phê bình, phải tự vạch ra sai lầm, khuyết điểm, phải phân tích rõ nguyên nhân và tìm cách sửa chữa những sai lầm, khuyết điểm đó. Bởi tự phê bình và phê bình là phương pháp để phát hiện, sửa chữa những thiếu sót, là phương tiện để động viên tính tích cực của những người cộng sản, là điều kiện để đảm bảo sức mạnh bên trong và năng lực chiến đấu của đảng. Ông khẳng định: “Công khai thừa nhận sai lầm, tìm ra nguyên nhân sai lầm, phân tích hoàn cảnh đã đẻ ra sai lầm... - đó là dấu hiệu chứng tỏ một đảng nghiêm túc, đó là đảng làm tròn những nghĩa vụ của mình, đó là giáo dục và huấn luyện giai cấp, rồi đến quần chúng”[4].
Như vậy, có thể thấy cho tới nay, mặc dù phong trào cách mạng thế giới đã có nhiều biến đổi nhưng tác phẩm “Một bước tiến, hai bước lùi” của V.I.Lênin vẫn còn nguyên giá trị, làm rõ vị trí quan trọng của xây dựng Đảng về tổ chức và là chỉ dẫn có tính nguyên tắc trong quá trình xây dựng và chỉnh đốn Đảng hiện nay.
           Một số vận dụng của Đảng Cộng sản Việt Nam trong công tác xây dựng Đảng về tổ chức hiện nay
           Tại Đại hội VII của Đảng ta đã khẳng định: “Đảng lấy chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng, là kim chỉ nam cho hành động của Đảng”, từ đó đã đánh dấu bước phát triển mới trong việc đổi mới nhận thức và tư duy lý luận của Đảng.
           “Một bước tiến, hai bước lùi” là tác phẩm có giá trị lý luận và thực tiễn vô cùng lớn lao và sâu sắc đối với phong trào cộng sản và công nhân quốc tế, là định hướng quan trọng trong công tác xây dựng Đảng và đổi mới hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay. Kiên định với chủ nghĩa Mác – Lênin, Đảng Cộng sản Việt Nam đã tiếp thu và vận dụng sáng tạo, linh hoạt những quan điểm tiến bộ của Lênin trong tác phẩm này vào công tác xây dựng đảng về tổ chức, góp phần đổi mới hệ thống chính trị, hướng tới mục tiêu xây dựng đất nước Việt Nam “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Cụ thể:
           Thứ nhất, khẳng định Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân.
           Điều đó đã được khẳng định tại Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam: “Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam; đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, của nhân dân lao động và của dân tộc”.
Vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lênin, đặc biệt là tác phẩm “Một bước tiến, hai bước lùi” vào điều kiện thực tiễn của cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sáng lập và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam trở thành đội tiên phong của giai cấp công nhân, có đủ năng lực, uy tín, lãnh đạo nhân dân ta trong các cuộc kháng chiến chống xâm lược, đập tan ách thống trị của thực dân, phong kiến và giành lại độc lập dân tộc, thống nhất đất nước. Đảng luôn thể hiện vai trò tiên phong của mình cả về lý luận và thực tiễn. Ngay từ Đại hội II, Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: “Một Đảng lấy chủ nghĩa Mác-Lênin làm nền tảng tư tưởng, lấy dân chủ tập trung làm nguyên tắc tổ chức, lấy tự phê bình và phê bình làm quy luật phát triển. Một đảng có những điều kiện cốt yếu về nền tảng tư tưởng, nguyên tắc tổ chức và quy luật phát triển Đảng như trên thì thực tế là chính Đảng cách mạng kiểu mẫu của giai cấp công nhân, là Đảng Mác-xít - Lêninnít”. Tại buổi nói chuyện ở Trường Cán bộ Công đoàn vào tháng 01 năm 1957, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời cũng là đội tiên phong của dân tộc”. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng xác định: “Kiên định và không ngừng vận dụng, phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác – Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh phù hợp với thực tiễn Việt Nam trong từng giai đoạn... Giữ vững bản chất giai cấp công nhân của Đảng, kiên định các nguyên tắc xây dựng Đảng”.
           Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân còn được thể hiện ở lợi ích của Đảng với lợi ích của giai cấp công nhân, lợi ích dân tộc là thống nhất. Thực tiễn lịch sử đã minh chứng, Đảng không có lợi ích nào ngoài phụng sự giai cấp, phụng sự nhân dân, phụng sự dân tộc. Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, tồn tại và phát triển không chỉ vì lợi ích của giai cấp công nhân mà còn vì lợi ích của nhân dân lao động, của toàn dân tộc.
            Bên cạnh đó, Đảng Cộng sản Việt Nam chú trọng xây dựng đội ngũ đảng viên là những chiến sĩ cách mạng trong đội tiên phong của giai cấp công nhân, suốt đời phấn đấu cho mục tiêu, lý tưởng của Đảng, đặt lợi ích của Tổ quốc, của giai cấp công nhân và nhân dân lao động lên trên lợi ích cá nhân; chấp hành nghiêm chỉnh đường lối, chủ trương của Đảng và pháp luật Nhà nước; hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao; có đạo đức và lối sống lành mạnh; gắn bó mật thiết với nhân dân; phục từng tổ chức, kỷ luật của Đảng, giữ gìn đoàn kết thống nhất trong Đảng. Hiện nay, công tác xây dựng đội ngũ đảng viên có nhiều chuyển biến tích cực, số lượng và chất lượng đảng viên tăng qua các nhiệm kỳ. Tính đến tháng 12 năm 2022, tổng số đảng viên cả nước là khoảng hơn 5,3 triệu đảng viên[5]. Trong đó, trình độ đảng viên mới được kết nạp được nâng lên, cơ cấu hợp lý theo hướng trẻ hóa về độ tuổi và tỷ lệ đảng viên là nữ tăng lên đáng kể.
            Thứ hai, kiên định các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng.
            Một là, nguyên tắc tập trung dân chủ. Điều này được khẳng định tại Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam: “Đảng là một tổ chức chặt chẽ, thống nhất ý chí và hành động, lấy tập trung dân chủ làm nguyên tắc tổ chức cơ bản, thực hiện tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, thương yêu đồng chí, kỷ luật nghiêm minh”.
            Tập trung dân chủ là nguyên tắc cơ bản, quan trọng và gắn liền với bản chất của Đảng, xuất phát từ bản chất và từ yêu cầu nhiệm vụ lịch sử của Đảng. Về bản chất, Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam. Về yêu cầu nhiệm vụ lịch sử của Đảng, đó là lãnh đạo cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, xóa bỏ áp bức, bóc lột, bất công, xây dựng thành công nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam và tiến tới chủ nghĩa cộng sản.
             Việc ban hành và triển khai thực hiện các quy định, quy chế hoạt động của các cấp ủy và tổ chức đảng từ Trung ương đến các cơ sở đã cụ thể hóa nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và sinh hoạt đảng.
               Việc phát huy dân chủ được thực hiện gắn liền với việc tôn trọng kỷ luật đảng, là kỷ luật bắt buộc với mọi đảng viên, không ngoại trừ đảng viên nào.
             Hai là, nguyên tắc tự phê bình và phê bình. Tự phê bình và phê bình là nguyên tắc quan trọng, góp phần nâng cao năng lực và sức chiến đấu của Đảng; là cách tốt nhất để giáo dục, rèn luyện cán bộ, đảng viên và là biện pháp tích cực để củng cố và tăng cường đoàn kết thống nhất trong Đảng. Tự phê bình và phê bình trong Đảng là hoạt động thiết yếu của tổ chức đảng và đảng viên trong việc chủ động chỉ ra ưu điểm để phát huy và vạch rõ khuyết điểm để khắc phục, nhằm hướng tới mục tiêu làm cho đảng viên và tổ chức đảng luôn giữ vững vai trò người chiến sĩ tiên phong, người lãnh đạo.
Trong quá trình xây dựng Đảng, nguyên tắc tự phê bình và phê bình được chính thức đưa vào Điều lệ Đảng tại Đại hội II (năm 1951). Đến hội nghị Trung ương 6 khóa VIII đã quyết định thực hiện cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng và chọn tự phê bình và phê bình là khâu đột phá và được thực hiện xuyên suốt qua trong quá trình hoạt động của Đảng. Đến nay, trong Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII của Đảng cũng chỉ rõ cần quán triệt thực hiện chủ trương: “Thực hiện nghiêm túc, hiệu quả tự phê bình và phê bình”, qua đó góp phần giúp cho Đảng luôn trong sạch, vững mạnh.
           Bên cạnh đó, xây dựng Đảng về tổ chức cũng đặt ra yêu cầu cần phải chú trọng xây dựng tổ chức cơ sở đảng, về công tác cán bộ và xây dựng đội ngũ đảng viên. Điều đó đã được thể hiện ở việc Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và các cấp ủy Đảng đã ban hành những nghị quyết, chỉ thị kịp thời, góp phần làm chuyển biến rõ rệt trong công tác xây dựng Đảng về tổ chức. Trong những năm gần đây, có thể thấy mô hình tổ chức của các loại hình tổ chức cơ sở đảng ngày càng được hoàn thiện, phát huy vai tốt vai trò; đội ngũ cán bộ, đảng viên ngày càng được nâng cao chất lượng về đạo đức, trình độ chuyên môn và năng lực công tác.
           Có thể thấy công tác xây dựng Đảng về tổ chức có vai trò vô cùng quan trọng. Mỗi cán bộ, đảng viên cần nghiêm túc học tập và vận dụng chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đặc biệt là vận dụng sáng tạo những giá trị bền vững của tác phẩm “Một bước tiến, hai bước lùi” của V.I.Lênin trong công tác xây dựng đảng về tổ chức trong đổi mới hiện nay và phù hợp với thực tiễn đất nước./.
 

CN. Nguyễn Thị Huyền Quyên
Khoa Nhà nước và pháp luật

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

---