Ths. Mai Quang Thắng
Trưởng khoa Nhà nước và pháp luật

 
 

 
Sau khi ký Hòa ước Bơrétlitốp với nước Đức, nước Nga tạm thời có thời gian hòa bình nên phải tranh thủ tập trung mọi sức lực vào việc khôi phục nền kinh tế bị chiến tranh tàn phá, xây dựng, củng cố chính quyền non trẻ. Những nhiệm vụ to lớn của đất nước khi chuyển từ chế độ cũ sang xây dựng chế độ mới đặt ra cho Đảng Cộng sản Nga nhiệm vụ phải làm cho toàn Đảng, toàn dân thấy rõ được những đặc điểm của giai đoạn cách mạng này đồng thời phải hiểu những nhiệm vụ chủ yếu, trước mắt và những nhiệm vụ cơ bản, lâu dài của cách mạng XHCN trong giai đoạn mới: Tổ chức, xây dựng và quản lý nhà nước theo một kiểu mới khác về chất và cao hơn hẳn kiểu tổ chức quản lý TBCN. Để làm việc đó, V.I. Lênin  đã viết tác phẩm "Những nhiệm vụ trước mắt của chính quyền Xô viết" và hoàn chỉnh vào tháng 6/1918. Trong tác phẩm, V.I. Lênin đã phân tích những vấn đề quan trọng nhất của thời kỳ quá độ từ CNTB chuyển lên CNXH, những cơ sở lý luận của đường lối chung, chính sách kinh tế của nhà nước, ý nghĩa và nội dung đặc biệt của nhiệm vụ tổ chức và quản lý chính quyền mới, tiếp tục đấu tranh nhằm tiêu diệt chủ nghĩa tư bản và giành thắng lợi hoàn toàn của CNXH.
Tác phẩm "Những nhiệm vụ trước mắt của chính quyền Xô viết" đề cập đến nhiều nội dung rộng lớn, trong khuôn khổ của bài viết này, tác giả chỉ khái quát một số quan điểm của V.I.Lênin thể hiện trong tác phẩm đã được kiểm nghiệm qua thực tiễn và còn nguyên giá trị cho sự vận dụng của chúng ta trong giai đoạn hiện nay.
Một là, đề cao kỷ luật lao động. Trong tác phẩm, V.I.Lênin rất coi trọng kỷ luật lao động "vì CNXH không thể thành công được nếu tính kỷ luật tự giác của giai cấp vô sản không thắng được tình trạng vô chính phủ tự phát của giai cấp tiểu tư sản"⁽¹⁾. Vì vậy, để xây dựng được kỷ luật lao động, V. I. Lênin cho rằng "lẽ tự nhiên là việc quần chúng xây dựng những nguyên tắc mới của kỷ luật lao động là một quá trình rất lâu dài⁽²⁾ bởi những khó khăn do chế độ cũ để lại, sự chống phá của các thế lực thù địch và những yêu cầu về trình độ của quần chúng khi mà họ vừa thoát ra khỏi "ách áp bức dã man chưa từng có". V.I.Lênin đặt ra yêu cầu "nhiệm vụ của Đảng Cộng sản…phải hướng họ đi theo con đường đúng đắn, con đường kỷ luật lao động…"⁽³⁾ và rằng "đội tiền phong giác ngộ nhất của giai cấp vô sản Nga đã tự đặt cho mình nhiệm vụ là nâng cao kỷ luật lao động"⁽⁴⁾ bằng cách "bắt đầu thảo ra những biện pháp và dự án các sắc lệnh thích ứng"⁽⁵⁾. Đối với "kẻ nào vi phạm kỷ luật lao động trong bất cứ xí nghiệp nào, bất cứ ngành nào và bất cứ việc gì đều phải chịu trách nhiệm… rằng phải biết truy cho ra bọn thủ phạm ấy, truy tố chúng trước tòa án và thẳng tay trừng trị chúng"⁽⁶⁾.
Hai là, vai trò quan trọng của quần chúng nhân dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội. Theo V.I.Lênin, cách mạng XHCN "chỉ có thể được hoàn thành thắng lợi, nếu đa số nhân dân và trước hết là đa số những người lao động, chủ động tiến hành một hoạt động sáng tạo có ý nghĩa lịch sử"⁽⁷⁾ và "Chỉ khi nào giai cấp vô sản và những người nông dân nghèo tỏ ra có đầy đủ tinh thần tự giác, trình độ tư tưởng, tinh thần hy sinh và tinh thần bền bỉ, thì khi đó, thắng lợi của cách mạng XHCN mới được đảm bảo"⁽⁸⁾ việc "Chính những quần chúng lao động bị áp bức, bị uy hiếp hơn hết, kém hiểu biết hơn hết đã tiến hành các cuộc mít-tinh, … họ đã thiết lập tổ chức Xôviết của họ trên khắp đất nước- đó là giai đoạn vĩ đại thứ hai của cách mạng"⁽⁹⁾. Để quần chúng nhân dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội cần "hình thành một tổ chức quần chúng tốt nhất của đội tiền phong của những người lao động… có thể lãnh đạo được đại đa số quần chúng bị bóc lột, có thể thu hút số quần chúng đó độc lập tham gia vào sinh hoạt chính trị"⁽¹⁰⁾ với mục đích "làm thế nào cho thực sự toàn thể nhân dân đều học tập được công tác quản lý và bắt đầu đảm nhận công tác quản lý"⁽¹¹⁾, "làm cho hết thảy những người nghèo khổ, không trừ một ai, đều thực tế tham gia quản lý"⁽¹²⁾.
Ba là, trọng dụng, bồi dưỡng nhân tài. Để quản lý nhà nước và xã hội bên cạnh đông đảo quần chúng nhân dân còn cần có những "cán bộ tổ chức của mình", Lênin nhận thấy "trong "nhân dân", nghĩa là trong công nhân và những nông dân không bóc lột lao động của người khác, có rất nhiều nhà tổ chức có tài"⁽¹³⁾, trách nhiệm của chúng ta là học tập được cách phát hiện, khuyến khích, nâng đỡ, đề bạt họ. Để đào tạo được những cán bộ tổ chức của mình, V.I.Lênin cho rằng đây là công việc khó khăn, phức tạp "không chỉ cần mất hàng tuần mà phải mất hàng bao nhiêu tháng, bao nhiêu năm…"⁽¹⁴⁾. Khi có cán bộ thì lại phải "…thử thách một cách hết sức nhẫn nại, hết sức thận trọng những người thực sự có tài tổ chức, những người có bộ óc sáng suốt và có bản lĩnh tháo vát trong thực tiễn…thử thách họ hàng chục lần bằng cách cho họ đảm nhận từ những nhiệm vụ đơn giản nhất đến những nhiệm vụ khó khăn nhất"⁽¹⁵⁾.
Sau 30 năm đổi mới (1986 – 2016) Đảng ta nhận định "đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử… đồng thời cũng còn nhiều vấn đề lớn, phức tạp, nhiều hạn chế yếu kém cần tập trung giải quyết, khắc phục"⁽¹⁶⁾ như: "chất lượng, hiệu quả, năng suất lao động xã hội và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế còn thấp"⁽¹⁷⁾, "nhiều khuyết điểm, sai phạm của tổ chức đảng, đảng viên chậm được phát hiện, kiểm tra, xử lý, hoặc xử lý kéo dài, nên kỷ cương, kỷ luật ở một số nơi chưa nghiêm"⁽¹⁸⁾, "kỷ cương, kỷ luật trong quản lý nhà nước, thực thi công vụ còn nhiều yếu kém"⁽¹⁹⁾, "có lúc, có nơi chưa phát huy được vai trò, sức mạnh của nhân dân"⁽²⁰⁾, "trên một số mặt, một số lĩnh vực, một bộ phận nhân dân chưa được thụ hưởng đầy đủ, công bằng thành quả của công cuộc đổi mới"⁽²¹⁾.
Nghiên cứu tác phẩm "Những nhiệm vụ trước mắt của chính quyền Xô viết" của V.I.Lênin có ý nghĩa quan trọng trong điều kiện cả hệ thống chính trị nỗ lực triển khai Nghị quyết Đại hội XII và các nghị quyết hội nghị Trung ương về nhiều lĩnh vực trong thời gian qua, đặc biệt là Nghị quyết về "Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả". Để triển khai có hiệu quả cần tập trung vào một số nội dung cơ bản sau:
Thứ nhất, siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong Đảng, Nhà nước và xã hội.
Tập trung chỉ đạo xây dựng, hoàn thiện các quy định của Đảng để nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng. Nâng cao nhận thức của tổ chức Đảng, đảng viên về công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật Đảng. Mở rộng dân chủ trong sinh hoạt Đảng và trong chấp hành, thi hành kỷ luật nhằm đảm bảo việc kỷ luật Đảng được khách quan, toàn diện. Tiếp tục xử lý nghiêm những tổ chức đảng, đảng viên vi phạm quy định của Đảng, chính sách pháp luật Nhà nước đồng thời công khai kết quả xử lý.
Nhà nước tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, yêu cầu các cơ quan nhà nước rà soát, bổ sung, hoàn thiện nội quy, quy chế làm việc; cụ thể hóa trách nhiệm của từng cá nhân, đơn vị trong thực hiện nhiệm vụ; đẩy mạnh cải cách hành chính trọng tâm là cải cách thủ tục hành chính; tăng cường công tác kiểm tra, giám sát về kỷ luật, kỷ cương, đề cao giám sát của nhân dân, coi trọng vai trò của các cơ quan báo chí, phương tiện thông tin đại chúng. Đánh giá đúng chất lượng, trình độ của cán bộ, công chức, viên chức và người lao động khi thực hiện nhiệm vụ được giao, không để quá hạn, bỏ sót nhiệm vụ, đùn đẩy trách nhiệm, không né tránh công việc. Nghiêm cấm việc lợi dụng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn để gây phiền hà, trục lợi, nếu vi phạm kỷ luật, kỷ cương thì phải bị xem xét xử lý kỷ luật theo quy định.
Đối với xã hội, thực hiện sống và làm việc theo pháp luật, tích cực xây dựng những chuẩn mực xã hội mới tiến bộ và loại bỏ những hủ tục, quan điểm, lối sống lạc hậu; làm tốt việc công khai, minh bạch các vấn đề thuộc về trách nhiệm của nhà nước hoặc được xã hội quan tâm; cần lên án mạnh mẽ những hành vi vì lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm để vi phạm pháp luật, vi phạm đạo đức. Xử lý nghiêm những hành vi vi phạm kỷ cương xã hội vì như V.I.Lênin đã nhận định "Nếu chúng ta không phải là những người vô chính phủ, thì chúng ta phải thừa nhận rằng, để chuyển từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội, cần phải có nhà nước, tức là phải có cưỡng bức”⁽²²⁾.
Thứ hai, tạo nhiều điều kiện hơn nữa để quần chúng nhân dân tham gia quản lý nhà nước và xã hội.
Công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đã và đang diễn ra sôi nổi trên các mặt trận chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc phòng, đây là những nhiệm vụ khó khăn nhất vì chỉ có hoàn thành các nhiệm vụ đó chúng ta mới phấn đấu để đạt được mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Quá trình thực hiện "chúng ta phải học tập kết hợp tinh thần dân chủ sôi sục, tràn trề, tựa như nước lũ mùa xuân, của quần chúng lao động trong các cuộc mít - tinh với một kỷ luật sắt trong lao động"⁽²³⁾; phấn đấu để mỗi người lao động "một khi đã kết thúc "thời hạn" 8 tiếng đồng hồ sản xuất rồi, thì còn đảm nhiệm không công những nghĩa vụ nhà nước"⁽²⁴⁾. V.I.Lênin khẳng định "không gì ngu dại hơn là biến các Xô viết thành một cái gì cứng đờ, thành một cái gì độc lập tự tại"⁽²⁵⁾ mà cần phải "gần gũi" với quần chúng nhân dân lao động.
Quần chúng nhân dân sáng tạo của cải vật chất cho xã hội, sáng tạo ra những giá trị tinh thần, là động lực cơ bản của mọi cuộc cách mạng xã hội, quần chúng nhân dân luôn đóng vai trò quyết định trong sự phát triển của lịch sử. Chúng ta cần tiếp tục thể chế hóa và nâng cao chất lượng các hình thức thực hiện dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện; yêu cầu các cơ quan nhà nước có trách nhiệm báo cáo đầy đủ trước nhân dân những vấn đề thuộc thẩm quyền quản lý của mình, công khai, minh bạch các ý kiến góp ý của nhân dân.
Thứ ba, xây dựng chiến lược nhân tài đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa và phát triển bền vững.
Trong bối cảnh kinh tế thế giới đang chuyển mạnh từ kinh tế công nghiệp lên kinh tế tri thức, cần hết sức lưu ý nhiệm vụ tìm kiếm, phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài, coi họ là tài sản quý giá của đất nước cần được ưu tiên bồi dưỡng, sử dụng. Để nhân tài phát huy được hết năng lực, trình độ cống hiến cho đất nước phải có chính sách quốc gia về người tài, tin tưởng, bảo vệ, phát huy, khuyến khích người tài giỏi. Bên cạnh người tài trong nước cũng cần có chính sách thu hút người tài ngoài nước như V.I.Lênin từng dạy cách mạng phải "thu phục được các chuyên gia tư sản"⁽²⁶⁾ và "khiến cho toàn thể những "ngôi sao" trí thức tư sản tự nguyện tham gia công tác của chúng ta"⁽²⁷⁾, đây là một nhiệm vụ khó khăn, tốn kém nhưng nếu thành công thì sẽ cung cấp cho chúng ta nguồn tri thức mới của thế giới, cái mà chúng ta sẽ phải trả giá đắt hơn nhiều nếu tự mình mày mò thực hiện. Bên cạnh đó cũng cần làm tốt công tác quy hoạch, bổ nhiệm, luân chuyển, công khai, minh bạch trong bố trí, sử dụng cán bộ, nêu cao đạo đức cách mạng, ngăn chặn chủ nghĩa cá nhân, chống tham nhũng và các biểu hiện tiêu cực.
100 năm từ khi ra đời tác phẩm cho đến nay (1918 - 2018), trải qua những biến cố thăng trầm của lịch sử mỗi quốc gia, dân tộc và thế giới, nhiều nhận định, đánh giá của V.I.Lênin trong tác phẩm vẫn giữ nguyên giá trị to lớn có ý nghĩa định hướng, chỉ đạo cho hoạt động của chính quyền các cấp từ cấp Trung ương đến địa phương. Việc vận dụng sáng tạo những nội dung của tác phẩm về kỷ cương, kỷ luật lao động, về vai trò quan trọng của quần chúng nhân dân trong xây dựng nhà nước và xã hội, về trọng dụng, bồi dưỡng nhân tài sao cho phù hợp với điều kiện lịch sử cụ thể sẽ giúp chúng ta có thêm tri thức, phương pháp, cách thức để đạt được mục tiêu đã đặt ra là xây dựng thành công CNXH dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Tài liệu tham khảo:
(1) Những nhiệm vụ trước mắt của chính quyền Xô viết. V.I.Lênin: Toàn tập, t.36, Nxb Tiến bộ, Mátxcơva, 1977, tr. 230
(2) V.I.Lênin: Sđd, tr.230
(3) V.I.Lênin: Sđd, tr.247
(4), (5) V.I.Lênin: Sđd, tr.231
(6) V.I.Lênin: Sđd, tr.242
(7) V.I.Lênin: Sđd, tr.207
(8) V.I.Lênin: Sđd, tr.207-208
(9) V.I.Lênin: Sđd, tr.248
(10), (11) V.I.Lênin: Sđd, tr.250
(12), (24) V.I.Lênin: Sđd, tr.251
(13) V.I.Lênin: Sđd, tr.236
(14) V.I.Lênin: Sđd, tr.235
(15) V.I.Lênin: Sđd, tr.236-237
(16) Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII. Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr.65
(17) Văn kiện Đại hội XII: Sđd,tr.67
(18) Văn kiện Đại hội XII: Sđd,tr.195
(19) Văn kiện Đại hội XII: Sđd,tr.173-174
(20) Văn kiện Đại hội XII: Sđd,tr.157
(21) Văn kiện Đại hội XII: Sđd,tr.67-68
(22) V.I.Lênin: Sđd, tr.244
(23) V.I.Lênin: Sđd, tr.249
(25) V.I.Lênin: Sđd, tr.253
(26) V.I.Lênin: Sđd, tr.217
(27) V.I.Lênin: Sđd, tr.220