Trong mỗi tổ chức thường có một cá nhân giữ vị trí là người đứng đầu. Đó là những cá nhân có uy tín giữ vai trò chi phối, điều hành hoạt động của tổ chức.  Khái niệm “người đứng đầu” trong Văn kiện Đại hội XIII để chỉ những cán bộ lãnh đạo, quản lý cao nhất của Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội từ Trung ương tới cơ sở. Những người đứng đầu này là đảng viên, được các tổ chức, cấp ủy đảng bầu cử, bổ nhiệm. Người đứng đầu có vị trí, vai trò rất quan trọng, có ý nghĩa quyết định đến quá trình triển khai thực hiện nhiệm vụ ở địa phương, cơ quan, đơn vị, trong đó có công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. 
          1. Quan điểm của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng về phát huy vai trò gương mẫu, quyết liệt của người đứng đầu nhằm ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực
          Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đề cao trách nhiệm nêu gương của người đứng đầu trong đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực. Bệnh tham nhũng trong cán bộ, đảng viên được Hồ Chí Minh diễn đạt trong một thuật ngữ chung nhất là “tham ô”. Người chỉ rõ bản chất của tham ô là hành vi “lấy của công làm của tư. Là gian lận tham lam”, “tham ô là trộm cướp”[1]. “Của công” chính là tài sản của nhân dân, do nhân dân đóng góp, phục vụ mục đích chung là giải phóng dân tộc, xây dựng đất nước. Người đề nghị: “Pháp luật phải thẳng tay trừng trị những kẻ bất liêm, bất kỳ kẻ ấy ở địa vị nào, làm nghề nghiệp gì”[2]. Để phòng, chống tham nhũng có hiệu quả, vấn đề mấu chốt theo Hồ Chí Minh cho rằng: Trước hết và trên hết người đứng đầu phải “Tự mình phải chính trước, mới giúp được người khác chính”[3]. Thấm nhuần tư tưởng của Người, trong suốt tiến trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng ta luôn chú trọng phát huy vai trò gương mẫu của người đứng đầu; coi nêu gương của người đứng đầu là nhiệm vụ, giải pháp cơ bản trong đấu tranh phòng chống tham nhũng.
          Thực tiễn công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng đã chứng minh: Trong công tác phòng chống tham nhũng, tiêu cực muốn đạt kết quả tốt phụ thuộc vào nhiều nhân tố, trong đó nổi lên hai vấn đề có tính cốt tử và rất quan trọng, đó là: (1) Sự gương mẫu của người đứng đầu; (2) Người đứng đầu kiểm tra, giám sát và kiểm tra, giám sát người đứng đầu.
          Thấm nhuần lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trên cương vị người đứng đầu Đảng, với tâm huyết, trách nhiệm trước sự tồn vong của Đảng và chế độ ta, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định quyết tâm chính trị của toàn Đảng, toàn dân ta, đó là: “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh”. Đây cũng là tiêu đề cuốn sách của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được xuất bản tháng 2 năm 2023. Tác phẩm là cẩm nang trong công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, vấn đề rất cốt lõi để xây dựng Đảng và hệ thống chính trị ngày càng trong sạch, vững mạnh.
          Nghiên cứu nội dung tác phẩm, ta dễ nhận thấy trong hệ thống 5 nhiệm vụ và giải pháp căn bản được nêu ra trong cuốn sách thì vấn đề “Phát huy vai trò gương mẫu, quyết liệt của người đứng đầu nhằm ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực” có tầm quan trọng đặc biệt. Trước hết, Tổng Bí thư khẳng định về tầm quan trọng của sự gương mẫu, quyết liệt, nói đi đôi với làm của người đứng đầu và tập thể lãnh đạo các cấp, các ngành, cơ quan, tổ chức, đơn vị, địa phương trong công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; đồng thời, đề ra hệ thống các biện pháp thực hiện nhiệm vụ, giải pháp này trong thời gian tới như: Các cấp ủy, tổ chức đảng phải nêu cao tính chiến đấu, chủ động phòng ngừa, tự phát hiện và xử lý các hành vi tham nhũng, tiêu cực, chỉ đạo nâng cao hiệu quả công tác tự kiểm tra, phát hiện, xử lý tham nhũng, tiêu cực trong nội bộ; xử lý nghiêm các cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân né tránh, dung túng, bao che, tiếp tay cho tham nhũng, tiêu cực; kiên trì giáo dục, rèn luyện cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức về đức tính liêm khiết, chính trực; xây dựng văn hóa liêm chính, không tham nhũng, tiêu cực; xây dựng và thực hiện tốt quy tắc ứng xử, chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp; phê phán, lên án tích cực đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực; biết trọng liêm sỉ, giữ danh dự, biết xấu hổ khi bản thân và người thân có hành vi tham nhũng, tiêu cực. Hệ thống biện pháp trên đây là kết quả tổng kết thực tiễn công tác đấu tranh phòng chống tham nhũng trong thời gian vừa qua, vừa thể hiện quyết tâm chính trị của Đảng, nhất là người đứng đầu Đảng vừa là những kinh nghiệm thực tiễn quý báu để mỗi đảng viên, tổ chức Đảng vận dụng sáng tạo vào thực tiễn từng cơ quan, đơn vị và địa phương.
          2. Vận dụng ở Đảng bộ xã Tùng Bá, tỉnh Tuyên Quang hiện nay
          Tùng Bá là xã vùng núi phía bắc của tỉnh Tuyên Quang, có tổng diện tích tự nhiên 12.299 ha. Xã có 15 thôn bản với 1.722 hộ = 8.133 khẩu, có 4 dân tộc cùng sinh sống, trong đó dân tộc Tày chiếm 89,31%, Dao chiếm 8,64%, Mông chiếm 1,58%, còn lại là các dân tộc khác chiếm 0,47%. Đảng bộ xã có 24 chi bộ, đảng bộ trực thuộc với tổng số 528 đảng viên.
          Đối chiếu theo quan niệm của Đảng, số lượng “người đứng đầu” của Đảng bộ xã là 52 người (là Thủ trưởng của cơ quan, đơn vị xã, và các đơn vị trường học thuộc xã quản lý). Trong những năm qua, chấp hành sự lãnh đạo tập trung, thống nhất, toàn diện của Ban Thường vụ Tỉnh uỷ Hà Giang (nay là tỉnhTuyên Quang), công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, nhất là nhiệm vụ đấu tranh, phòng chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực trong toàn Đảng bộ xã đã được quan tâm chú trọng, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ thực chất cả về nhận thức và hành động.
          Báo cáo “Tổng kết nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ xã Tùng Bá khóa XXIV, nhiệm kỳ 2020 - 2025” đã khẳng định những thành tựu quan trọng: Cấp ủy, người đứng đầu cơ quan, đơn vị đã nêu cao trách nhiệm, gương mẫu, quyết liệt, đi đầu, trực tiếp lãnh đạo, chỉ đạo công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa tại cơ quan, đơn vị, địa phương; quán triệt, học tập sâu rộng tác phẩm “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Đảng bộ xã Tùng Bá đã lãnh đạo triển khai thực hiện đồng bộ các giải pháp phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực, như: Công khai, minh bạch hoạt động của cơ quan, đơn vị gắn với việc thực hiện quy chế dân chủ cơ sở; tăng cường việc kê khai và kiểm soát việc kê khai tài sản, thu nhập của cán bộ, đảng viên, công chức, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý, người có chức vụ, quyền hạn; thực hiện điều động, luân chuyển, chuyển đổi vị trí công tác đối với cán bộ, công chức, đảm bảo đúng theo quy định về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, phân cấp, phân quyền; thường xuyên rà soát, đánh giá, sửa đổi, bổ sung, ban hành cơ chế, chính sách theo thẩm quyền để ngăn ngừa hiệu quả tham nhũng, tiêu cực; Các cấp ủy đảng làm tốt công tác tự phê bình và phê bình, cán bộ, đảng viên nêu gương bằng hành động thực tế. Đảng bộ xã đã thực hiện 38 cuộc kiểm tra, giám sát của cấp ủy đối với các tổ chức đảng và đảng viên. Thi hành kỷ luật: 15 đồng chí (trong đó: Cảnh cáo 01 đồng chí, khiển trách 09 đồng chí, xóa tên 05 đồng chí); Các chi bộ trong nhiệm kỳ đã tự kiểm tra đảng viên trong chi bộ được 92 cuộc. Qua kiểm tra, giám sát các chi bộ, đảng viên đã nỗ lực khắc phục những tồn tại, hạn chế yếu kém được chỉ ra, thực hiện tốt việc công khai, minh bạch trong quản lý kinh tế, tài chính, tài sản; thực hiện nghiêm các quy định về kê khai tài sản, thu nhập. Công tác bảo vệ chính trị nội bộ, bảo vệ bí mật của Đảng được chỉ đạo thực hiện nghiêm túc theo đúng quy định.
          Trên cơ sở những kết quả đạt được trong công tác xây dựng, chỉnh đốn đảng và đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực ở Đảng bộ xã Tùng Bá, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm trong “Phát huy vai trò gương mẫu, quyết liệt của người đứng đầu nhằm ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực” như sau:
          Một là, nâng cao nhận thức cho mọi cán bộ, đảng viên và nhân dân về phát huy vai trò gương mẫu, quyết liệt của người đứng đầu trong ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực. Kinh nghiệm thực tiễn ở nhiều địa phương trên địa bàn xã cho thấy: Nếu trong Đảng và ngoài Đảng, từ trên xuống dưới tư tưởng thống nhất và hành động thống nhất thì các hiện tượng tham nhũng, tiêu cực sẽ được ngăn chặn, đẩy lùi từ sớm, từ xa. Do đó, để nâng cao nhận thức đòi hỏi công tác tuyên truyền phải đi trước một bước, cùng với việc quán triệt, triển khai các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, nhất là các nghị quyết, chỉ thị về đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực.
          Tuy nhiên, vấn đề mấu chốt để nâng cao nhận thức về công tác đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực đó là cần phát huy vai trò nêu gương “nói đi đôi với làm” của người đứng đầu trong công tác tuyên truyền. Nghĩa là, người đứng đầu phải nói đúng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, “không được nói sai, nói giảm, nói tránh, nói bừa”; lời nói và việc làm phải gắn chặt với nhau; đã nói là phải làm, phải nhất quán từ nhận thức đến phát ngôn và hành động thực tiễn, từ đó làm cho dân phục, dân tin, dân theo, dân ủng hộ, giúp đỡ. Đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tổng kết: “Dân tộc Việt Nam cũng như các dân tộc phương Đông khác vốn rất “giàu tình cảm, và đối với họ một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”[4].
          Hai là, lựa chọn, bố trí, sử dụng đúng “người đứng đầu”. Nhận thức rõ “Công tác cán bộ phải thực sự là “then chốt của then chốt”, người đứng đầu phải có đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm yêu cầu, nhiệm vụ. Việc bố trí, sắp xếp người đứng đầu có ý nghĩa rất quan trọng, đòi hỏi các cấp ủy, tổ chức đảng, cơ quan, đơn vị cần có trách nhiệm cao trong việc đánh giá, bố trí đúng cán bộ, phù hợp với năng lực, sở trường, có phẩm chất và uy tín. Việc lựa chọn người đứng đầu phải thực sự kỹ lưỡng, bài bản theo các quy định của công tác cán bộ để tránh chọn nhầm người, trao nhầm quyền lực cho những người thoái hoá, biến chất, tránh tình trạng “nhìn gà hoá cuốc”, “thấy đỏ tưởng là chín” hoặc bị “cám dỗ bởi những lợi ích xấu xa, những việc làm vô liêm sỉ”… như “cảnh báo” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.
          Ba là, xây dựng quy chế làm việc khoa học, phân công rõ trách nhiệm, quyền hạn nhằm khắc phục tình trạng “sợ trách nhiệm”, “đùn đẩy trách nhiệm” hoặc “giấu giếm khuyết điểm” của người đứng đầu. Theo đó, cần có quy định rõ ràng, cụ thể trong thực hiện nhiệm vụ; chức vụ càng cao, trách nhiệm phải càng lớn, để tránh tình trạng khi cơ quan, tổ chức, đơn vị xảy ra sai phạm, hoặc không hoàn thành nhiệm vụ người đứng đầu né tránh, “đánh bùn sang ao”; hạn chế, khuyết điểm đùn đẩy cho tập thể hoặc cấp dưới. Vì vậy, rất cần thiết phải tiếp tục hoàn thiện cơ chế khuyến khích và bảo vệ cán bộ “dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới, sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách, dám hành động vì lợi ích chung”; một mặt giúp người đứng đầu cống hiến, một mặt khuyến khích cán bộ, đảng viên giám sát hoạt động của người đứng đầu.
          Tiếp tục đẩy mạnh đổi mới phân cấp, phân quyền, ủy quyền và nâng cao hiệu quả phối hợp trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành nhằm đề cao trách nhiệm của người đứng đầu. Đồng thời, cần tiếp tục đổi mới, kiện toàn tổ chức đảng và hệ thống chính trị theo hướng “tinh, gọn, mạnh”, một mặt nâng cao hiệu lực, hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành của các tổ chức và người đứng đầu, mặt khác có điều kiện để nâng cao chế độ đãi ngộ đối với người đứng đầu. Cùng với đó cần quan tâm hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ của các tổ chức tránh chồng chéo, cồng kềnh, tạo kẽ hở, “khoảng trống” cho hành vi tham nhũng và gây khó khăn cho công tác kiểm tra, giám sát và thanh tra.
          Bốn là, phát huy dân chủ trong tập thể cấp uỷ, chính quyền nhằm nâng cao hiệu quả nêu gương của người đứng đầu. Dân chủ là “chìa khoá vạn năng”, là điều kiện, tiền đề để nâng cao hiệu quả nêu gương của người đứng đầu. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Để làm cho Đảng mạnh thì phải mở rộng dân chủ”[5]; “thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng”[6]. Do đó, các cấp uỷ, nhất là người đứng đầu cần xây dựng môi trường thân thiện, không khí cởi mở, khuyến khích đảng viên trong chi bộ bày tỏ chính kiến, bộc lộ tâm tư, nguyện vọng của mình, trao đổi, thảo luận và quyết định các vấn đề thuộc chức năng, nhiệm vụ của của cơ quan, tổ chức, trách nhiệm, nghĩa vụ, quyền lợi của các đối tượng trong tổ chức. Để làm được điều này, người đứng đầu phải cầu thị, biết lắng nghe, không áp đặt ý kiến cá nhân và trù dập người phê bình. Cán bộ, đảng viên, công chức phải có trách nhiệm tự giác, mạnh dạn tham gia phát biểu ý kiến thẳng thắn, xác đáng, thuyết phục, kiên quyết khắc phục biểu hiện “thấy đúng không bảo vệ, thấy sai không đấu tranh”.
          Dân chủ giao nhiệm vụ cho cán bộ, đảng viên phù hợp. Căn cứ vị trí công tác, năng lực của từng cán bộ, đảng viên, công chức, người đứng đầu phải chú trọng bàn bạc, lập kế hoạch giao nhiệm vụ cho từng người, sau đó gặp gỡ, trao đổi với đảng viên, cán bộ được giao nhiệm vụ. Trong quá trình thảo luận, người đứng đầu phải nhấn mạnh về nội dung, yêu cầu công việc để mỗi cán bộ, đảng viên trình bày ý kiến, nguyện vọng của mình. Kết luận thảo luận phải chặt chẽ, đầy đủ, không được xem nhẹ, thành kiến với các ý kiến trái chiều, ý kiến thiểu số nhằm khuyến khích tinh thần phản biện trong tập thể.
          Năm là, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát nhằm xử lý nghiêm các vi phạm gắn với công tác thi đua, khen thưởng. Trong vấn đề nêu gương, Đảng ta đã ban hành một số văn bản chỉ đạo cán bộ, đảng viên thực hiện; trong đó có Quy định số 101-QĐ/TW, Quy định số 55-QĐ/TW, Quy định số 08-QĐi/TW... Do đó, cấp uỷ các cấp cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát đối với các cơ quan, đơn vị, tổ chức và mọi cán bộ, đảng viên phải thực hiện nghiêm những nội dung về nêu gương. Tập trung kiểm tra, giám sát các tổ chức đảng, người đứng đầu ở những lĩnh vực, địa bàn, vị trí công tác “dễ xảy ra tiêu cực”; nơi người dân có nhiều bức xúc, dư luận quan tâm; nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp, coi trọng giám sát chuyên đề; tăng cường sự phối hợp kiểm tra, giám sát của tổ chức Đảng với thanh tra của chính quyền và giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội để phát huy sức mạnh tổng hợp và nâng cao hiệu lực giám sát, tránh chồng chéo, trùng lặp, tránh bỏ lọt hành vi tham nhũng, tiêu cực, nhất là đối với người đứng đầu. Mặt khác, cần có hình thức biểu dương, khen thưởng kịp thời các cơ quan, tổ chức, đơn vị và những cán bộ, đảng viên luôn tự giác, thường xuyên thực hiện nêu gương và dũng cảm tố cáo hành vi tham nhũng, tiêu cực.
          Phát huy vai trò gương mẫu, quyết liệt nhằm ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực là nhiệm vụ và giải pháp quan trọng, thường xuyên, tự giác trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao cũng như trong cuộc sống, sinh hoạt hằng ngày của mỗi cán bộ, đảng viên, nhất là “người đứng đầu”. Tuy nhiên, xét đến cùng hiệu quả của giải pháp này phụ thuộc chủ yếu vào tính tích cực, tự giác và sự “quyết tâm nêu gương” của “người đứng đầu”. Đúng như chỉ dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu: “Cán bộ xung trước, làng nước theo sau. Việc khó đến đâu, cũng làm được hết”[7].
          Thực tiễn cho thấy, nếu ở đâu người đứng đầu cấp ủy, chính quyền thật sự liêm chính, gương mẫu, thường xuyên quan tâm lãnh đạo, kiểm tra, giám sát và kịp thời xử lý nghiêm minh đối với những hành vi vi phạm, thì kết quả phòng, chống tham nhũng, tiêu cực nơi đó rất tích cực. Do vậy, xây dựng người đứng đầu thật sự gương mẫu, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư là vô cùng quan trọng và hết sức cần thiết. Các cấp ủy, tổ chức đảng cần coi đây là tiêu chuẩn đánh giá năng lực, đạo đức, lối sống của người đứng đầu; phê bình, kiên quyết xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước, nhất là có biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, bởi đây là nguyên nhân chính dẫn đến tham nhũng.
          Cấp ủy, chính quyền các cấp tiếp tục làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục để cán bộ, đảng viên và nhân dân hiểu đúng và thực hiện nghiêm chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; nắm vững thực trạng đang diễn ra hiện nay và đề cao tinh thần trách nhiệm, ý thức tự giác trong thực hiện nhiệm vụ này. Đồng thời, thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả Kết luận số 21-KL/TW, ngày 25/10/2021, của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII Về đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, gắn với đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo Kết luận số 01- KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị khóa XIII, Quy định về những điều đảng viên không được làm và các quy định về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp, bằng những giải pháp thiết thực, hiệu quả; đưa việc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trở thành ý thức thường trực, nhiệm vụ thường xuyên của mỗi tổ chức đảng và từng cán bộ, đảng viên.
 

Thạc sĩ Nguyễn Thị Hồng
  Khoa Xây dựng Đảng    

 
 
 

---