Tuyên Quang – mảnh đất cội nguồn cách mạng, Thủ đô Khu giải phóng - Thủ đô kháng chiến; nơi diễn ra những sự kiện lịch sử trọng đại của dân tộc trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và kháng chiến chống Pháp. Nhân dân các dân tộc tỉnh Tuyên Quang giàu lòng yêu nước và tinh thần đấu tranh kiên cường, bất khuất. Đó là mảnh đất màu mỡ để hạt giống cách mạng nảy mầm và phát triển.

          Ngày 01/9/1939, chiến tranh thế giới lần thứ hai bùng nổ. Phân tích tình hình thế giới và trong nước Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 6 (ngày 6/11/1939) quyết định chuyển hướng chiến lược và phương pháp cách mạng, chỉ thị cho cán bộ hoạt động hợp pháp và nửa hợp pháp nhanh chóng rút vào hoạt động bí mật và giữ vững liên hệ với quần chúng, chuyển trọng tâm về nông thôn, xây dựng nông thôn thành căn cứ địa rộng lớn của cách mạng. Đồng thời đặc biệt chú trọng đến vấn đề tăng cường sự lãnh đạo của Đảng ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào các dân tộc thiểu số, nơi có đông thợ thuyền.

           Ở Tuyên Quang, mặc dù phong trào đấu tranh của nhân dân thị xã đã phát triển, cơ sở quần chúng được mở rộng, song chưa có tổ chức cộng sản lãnh đạo trực tiếp và thống nhất. Trước tình hình đó Xứ ủy Bắc kỳ đã nắm vững chủ trương của Trung ương Đảng, đánh giá đúng thực trạng và yêu cầu cấp bách của phong trào cách mạng địa phương và quyết định thành lập chi bộ Đảng ở Tuyên Quang để trực tiếp chịu trách nhiệm lãnh đạo phong trào cách mạng trong tỉnh.
          Ngày 20/3/1940, chi bộ Mỏ than được thành lập tại nhà đồng chí Cả Kiến (tức Ninh Văn Kiến), nay là tổ 40, phường Minh Xuân. Đồng chí Đào Duy Kỳ Xứ ủy viên Xứ ủy Bắc Kỳ đã thay mặt cho Xứ ủy công nhận và giao nhiệm vụ cho chi bộ. Chi bộ Mỏ than gồm 07 đồng chí: Vũ Mùi, Lương Quang Mai (tức Kiến con), Trần Xuân Hồng (tức Hồng lớn), Bùi Văn Đức (tức Đức Kim), Lương Hải Bằng (tức Lương Văn Hải), Trần Hải Kế và Vũ Thị Minh Châu. Đồng chí Vũ Mùi được chỉ định làm Bí thư.
           Chi bộ Mỏ Than ra đời là tất yếu khách quan, đánh dấu mốc quan trọng trong tiến trình phát triển của lịch sử đấu tranh cách mạng tỉnh Tuyên Quang; là kết quả của quá trình tuyên truyền, gây dựng cơ sở bền bỉ, đầy khó khăn, gian khổ của cán bộ, đảng viên; kết quả của phong trào đấu tranh liên tục, mạnh mẽ của công nhân và nhân dân lao động thị xã Tuyên Quang, thể hiện sự chỉ đạo sát đúng đắn của Xứ ủy Bắc Kỳ trên cơ sở nắm vững và vận dụng sáng tạo chủ trương, đường lối của Trung ương Đảng. Chi bộ Mỏ Than ra đời đã kịp thời đáp ứng yêu cầu cấp thiết phải có tổ chức Đảng trực tiếp lãnh đạo của lực lượng cách mạng địa phương, đưa phong trào đấu tranh của công nhân và các tầng lớp nhân dân hòa vào cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc Việt Nam dưới sự lãnh đạo chặt chẽ, thống nhất của Đảng.
          Dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Chi bộ, phong trào cách mạng ở Mỏ Than ngày càng phát triển. Chi bộ đã xây dựng được những cơ sở khác như trong công nhân thuyền sắt chở kẽm ở mỏ Đầm Hồng, trong nông dân ở các vùng soi Sính, soi Hồng Lương, Hoàng Khai, Mỹ Lâm, dọc Quốc lộ 2 và đường sông Lô, sông Gâm... Mặc dù cơ sở cách mạng ra đời muộn so với nhiều tỉnh khác, song phong trào đấu tranh ở Tuyên Quang phát triển nhanh, vững chắc bởi lòng căm thù thực dân - đế quốc của quần chúng nhân dân lao động đã lên tới tột đỉnh, có ảnh hưởng lớn đến phong trào đấu tranh của các tỉnh miền xuôi và lân cận.
          Cùng với hoạt động của Mặt trận Việt Minh, sự lãnh đạo của Chi bộ Mỏ Than, đã tạo nên không khí cách mạng sôi nổi ở Tuyên Quang, hướng quần chúng lao khổ theo con đường đấu tranh đòi cơm áo, độc lập, tự do. Dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Mỏ Than phong trào đấu tranh của công nhân, nông dân và các tầng lớp nhân dân lao động Tuyên Quang không ngừng lớn mạnh, tạo tiền đề cho sự thành lập của Ban cán sự Đảng Tuyên Quang giữa năm 1941 và sau này là Đảng bộ tỉnh Tuyên Quang.
          Từ chi bộ cộng sản đầu tiên, Đảng bộ tỉnh Tuyên Quang đã không ngừng lớn mạnh. Đảng bộ tỉnh đã lãnh đạo nhân dân thực hiện nhiệm vụ của Thủ đô Khu giải phóng, là nơi Bác Hồ và Trung ương Đảng trực tiếp lãnh đạo cuộc Cách Mạng Tháng Tám vĩ đại năm 1945 giành chính quyền trong cả nước; đồng thời Đảng bộ tỉnh cũng lãnh đạo nhân dân đứng lên giành chính quyền trên phạm vi toàn tỉnh. Trong kháng chiến chống Pháp, Đảng bộ tỉnh đã lãnh đạo nhân dân thực hiện tốt vai trò của Thủ đô kháng chiến, làm nhiệm vụ hậu phương, tiếp tục cuộc kháng chiến kiến quốc đến thắng lợi hoàn toàn. Trong kháng chiến chống Mỹ Đảng bộ tỉnh đã lãnh đạo nhân dân vừa thực hiện xây dựng quê hương vừa làm tròn nghĩa vụ hậu phương cùng cả nước đánh thắng đế quốc Mỹ xâm lược. Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng trong những năm qua Đảng bộ tỉnh đã đoàn kết, linh hoạt sáng tạo đề ra đường lối phù hợp với thực tiễn, kinh tế - xã hội của tỉnh có nhiều chuyển biến và đạt được nhiều thành tựu quan trọng.
           Trải qua các thời kỳ đấu tranh cách mạnh, vượt qua khó khăn, từ chi bộ đầu tiên với 7 đảng viên, đến năm 2019 Đảng bộ tỉnh Tuyên Quang đã có 11 Đảng bộ trực thuộc Tỉnh ủy, với 467 tổ chức cơ sở đảng, với 56.026 đảng viên. Với những đóng góp trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Tuyên Quang được Đảng và Nhà nước phong tặng huân chương sao vàng, 2 lần được phong tặng Huân chương Hồ Chí Minh; Huân chương độc lập hạng ba, 4 huyện thành phố và 12 tập thể được phong tặng danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân…), năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu và chất lượng đội ngũ cán bộ, đảng viên được nâng lên; hệ thống tổ chức các cơ quan đảng được sắp xếp tinh gọn hơn, xây dựng Đảng bộ ngày càng trong sạch, vững mạnh.
          Kỷ niệm 90 năm Ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam và 80 năm thành lập Chi bộ Mỏ Than, chúng ta vinh dự, tự hào vì có Đảng và cũng thấy được trách nhiệm của mình trong xây dựng Đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh. Phát huy truyền thống vẻ vang của Đảng, mỗi cán bộ, đảng viên phải gương mẫu rèn luyện phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống; nâng cao năng lực chuyên môn, năng lực lãnh đạo, quản lý. Tiếp tục thực hiện nghiêm Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI, khóa XII về xây dựng, chỉnh đốn Đảng gắn với thực hiện Chỉ thị số 05 ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Mỗi cán bộ, đảng viên không ngừng lao động, học tập và phấn đấu vì mục tiêu, lý tưởng của Đảng, không ngừng chăm lo đời sống nhân dân, cùng chung tay xây dựng tỉnh Tuyên Quang ngày càng giàu mạnh./.

Nguyễn Thị Khánh Anh
Giảng Viên Khoa Nhà nước và pháp luật