Bác Hồ chọn Tân Trào (Tuyên Quang) làm trung tâm lãnh đạo Cách mạng Tháng Tám. Bước sang năm 1945, tình hình cách mạng thế giới và trong nước có nhiều chuyển biến mau lẹ, chiến tranh thế giới bước vào giai đoạn kết thúc, thời cơ giành chính quyền đang đến gần. Đặc biệt là sau ngày Nhật đảo chính Pháp (9/3/1945), cuộc khởi nghĩa ngày 10/3/1945 tại Thanh La (Sơn Dương, Tuyên Quang) thắng lợi, Châu Tự Do được thành lập và từ đó giải phóng toàn huyện Sơn Dương. Đến ngày 22/5/1945 hầu hết các địa phương trong tỉnh Tuyên Quang được giải phóng và mở rộng ra các vùng lân cận, tạo thành vùng giải phóng rộng lớn. Do đó Tuyên Quang đã hội tụ đủ các điều kiện về “thiên thời, địa lợi, nhân hòa” để Bác Hồ chọn làm nơi ở, làm việc và chỉ đạo cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám.
Thực hiện chỉ thị của Người, đồng chí Võ Nguyên Giáp và lãnh đạo Phân khu ủy Nguyễn Huệ đã quyết định chọn Tân Trào, Sơn Dương, Tuyên Quang làm trung tâm lãnh đạo cuộc Tổng khởi nghĩa. Sau 18 ngày đêm băng rừng, vượt suối, ngày 21 tháng 5 năm 1945 Bác Hồ đã về đến Tân Trào, Sơn Dương, Tuyên Quang. Nơi đầu tiên Bác dừng lại nghỉ chân là đình Hồng Thái, sau đó Người vượt sông Phó Đáy vào làng Tân Lập ở, làm việc tại gia đình ông Nguyễn Tiến Sự. Cuối tháng 5/1945 để đảm bảo bí mật và tiện làm việc, Bác rời lên ở tại một căn lán nhỏ, nằm trong khu rừng Nà Nưa, cách làng Tân Lập 500m về phía đông. Lán Nà Nưa được làm theo hình thức nhà sàn của người dân tộc miền núi, trong rừng cây đảm bảo theo yêu cầu của Bác là: Gần nước, gần dân, xa đường quốc lộ, thuận đường tiến, tiện đường thoái. Lán được thiết kế nhỏ gọn, có hai gian, bên trong là nơi Bác nghỉ ngơi, bên ngoài là nơi Bác làm việc và tiếp khách.
Theo sự chỉ đạo của Bác và Tổng bộ Việt Minh, ngày 4/6/1945, Hội nghị cán bộ toàn Khu được tổ chức tại Tân Trào. Hội nghị đã quyết định thành lập Khu Giải phóng Việt Bắc gồm 6 tỉnh (Cao - Bắc - Lạng -  Thái - Tuyên - Hà).  Khu Giải phóng đặt dưới sự chỉ đạo của Ủy ban Chỉ huy lâm thời do lãnh tụ Hồ Chí Minh đứng đầu, đồng chí Võ Nguyên Giáp làm Ủy viên Thường trực, đồng thời chỉ huy về quân sự. Thành lập hệ thống Ủy ban từ cấp xã đến khu đặt dưới sự chỉ đạo của Ủy ban lâm thời Khu. Tổ chức thực hiện 10 chính sách lớn của Việt Minh. Ủy ban Quân sự thống nhất chỉ huy cuộc chiến đấu chống Nhật, trừ gian diệt ác, tiếp tục lãnh đạo nhân dân đứng lên giành chính quyền, mở rộng Khu Giải phóng. Khu Giải phóng là “hình ảnh nước Việt Nam mới”, Tân Trào trở thành Thủ đô Khu Giải phóng, lán Nà Nưa đã trở thành “Đại bản doanh”, trung tâm lãnh đạo cuộc Cách mạng Tháng Tám.
Chủ tịch Hồ Chí Minh và việc chớp thời cơ, phát lệnh tổng khởi nghĩa. Trong những ngày tháng 8 năm 1945, sống tại căn lán Nà Nưa, Bác luôn theo dõi rất sát diễn biến tình hình thế giới và trong nước. Người đã có những nhận định, đánh giá tình hình, xác định thời cơ và quyết tâm phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền. Theo Hồi ký của Đại tướng Võ Nguyên Giáp giữa lúc công việc cách mạng bề bộn như vậy, Bác bỗng bị mệt. Mấy hôm liền bị sốt, nhưng Bác vẫn gượng dậy làm việc. Lúc nào bị sốt cao, không ăn được, Bác mới chịu đi nằm. Có hôm sốt cao quá, Bác bị mê sảng. Lúc nào tỉnh, Bác lại bàn công việc, lại nói về tình hình, dặn các cán bộ phải khẩn trương chuẩn bị tổng khởi nghĩa giành chính quyền. Một đêm Bác sốt cao, lúc tỉnh lại sau cơn sốt Bác đã dặn lại đồng chí Võ Nguyên Giáp, lời dặn trở thành câu nói bất hủ:“Lúc này, thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”(1).
Từ một căn lán nhỏ, đơn sơ tại núi rừng Tuyên Quang Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có những quyết định quan trọng là phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền. Ý chí và quyết tâm của Người đã trở thành ý chí của toàn Đảng, toàn dân ta, là nguồn sức mạnh to lớn, đã thổi bùng lên ngọn lửa đấu tranh của toàn dân đứng lên giành độc lập, điều đó có ý nghĩa quyết định đưa đến thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Tám.   
Những quyết định quan trọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng trong lãnh đạo Tổng khởi nghĩa. Khi thời cơ xuất hiện, Bác và Trung ương Đảng đã triệu tập Hội nghị toàn quốc của Đảng từ ngày 13 - 14/8/1945, tại Tân Trào, Sơn Dương, Tuyên Quang. Hội nghị đã đánh giá tình hình và quyết định phát động toàn dân tổng khởi nghĩa, giành chính quyền từ phát xít Nhật và tay sai, trước khi quân đồng minh tiến vào Đông Dương. Hội nghị đề ra nguyên tắc, phương châm hành động khởi nghĩa, quyết định những vấn đề quan trọng về chính sách đối nội, đối ngoại trong thời kỳ đầu sau khi giành được chính quyền. Ngay trong ngày 13/8/1945 Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc gồm 5 ủy viên, do Tổng Bí thư Trường Chinh trực tiếp phụ trách. Vào lúc 11 giờ đêm ngày 13/8/1945 Ủy ban khởi nghĩa ra “Quân lệnh số 1”, hạ lệnh tổng khởi nghĩa.
 Ngay sau đó ngày 16/8/1945, tại đình Tân Trào, Quốc Dân đại hội được tiến hành, thông qua lệnh tổng khởi nghĩa của Tổng bộ Việt Minh và 10 chính sách lớn của Việt Minh, thông qua Quốc kỳ, Quốc ca, thành lập “Uỷ ban dân tộc giải phóng Việt Nam” tức chính phủ lâm thời do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Trong thời điểm lịch sử đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi thư kêu gọi đồng bào cả nước: “Giờ quyết định của vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta"(2).  Quốc dân Ðại hội là tiền thân của Quốc hội nước ta. Ủy ban Dân tộc Giải phóng là tiền thân của Chính phủ nước Việt Nam mới.
Hội nghị toàn quốc của Đảng và Quốc Dân đại hội do Chủ tịch Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng triệu tập đã đưa ra những quyết định quan trọng phát động toàn dân tổng khởi nghĩa, làm nên cuộc Cách mạng Tháng Tám “long trời, lở đất”, đánh đổ chế độ phát xít, tay sai, giành độc lập dân tộc và đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, thời kỳ độc lập dân tộc và đi lên chủ nghĩa xã hội.
Phát huy tinh thần 70 năm ngày Cách mạng Tháng Tám thành công – mốc son vĩ đại của lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của dân tộc. Ôn lại truyền thống, mỗi người con Tuyên Quang lại càng thêm tự hào là mảnh đất thiêng liêng, giàu truyền thống cách mạng, nơi ghi dấu những sự kiện trọng đại của dân tộc, nơi chứng kiến những quyết định sáng suốt của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng để làm nên thắng lợi vĩ đại cho cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945. Phát huy truyền thống của quê hương cách mạng, nhân dân các dân tộc tỉnh Tuyên Quang sẽ đoàn kết, phấn đấu phát triển toàn diện kinh tế - xã hội, an ninh - quốc phòng; thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Tuyên Quang lần thứ XVI, phấn đấu đưa Tuyên Quang trở thành tỉnh phát triển khá trong khu vực miền núi phía Bắc.

 

(1) Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Tuyên Quang: Tuyên Quang trong Cách mạng Tháng Tám và kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (Tuyển chọn hồi ký), Nxb Chính trị quốc gia, H.2009, tr.130.
(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H.2002,t.3,tr.554.